Siuksowie Dakota – opis stroju.

Siuksowie Dakota – opis stroju.

        Siuksowie Dakota, nazywani także Siuksami Santee, nie byli nomadycznymi jeźdźcami z Centralnych i Zachodnich Równin, żyli w wioskach nad rzekami i jeziorami Minnesoty a także w zachodnim Wisconsin. Prowadzili półrolniczy tryb życia. Przybyli na te tereny ze wschodu, jako Indianie leśni, wypierani na zachód przez ekspansję ekonomiczną białych. Około 1700 roku, niektórzy z nich wyruszyli dalej na zachód, by stać się  Lakota, czyli Siuksami Teton, którzy stworzyli pierwowzór Indianina dosiadającego mustanga i  polującego na bizony. Dakota, zwani tak bowiem posługiwali się dialektem dakota języka sju, dzielili z plemionami z północy gospodarkę opartą na dzikim ryżu, a z tymi ze wschodu – na uprawie kukurydzy. Tymi produktami rolnymi, Santee  handlowali ze swymi  krewnymi z zachodu. Naród Dakota dzielił się na cztery odłamy: Mdewakanton i Wahpeton, którzy osiedlili się wzdłuż rzeki Minnesota, Wahpekute z południowej Minnesoty i Sisseton znad jeziora Traverse. Różnice w strojach pomiędzy tymi grupami były nieznaczne i trudne do ustalenia, ponieważ uległy zatarciu poprzez handel i mieszane małżeństwa pomiędzy szczepami. George Catlin uwiecznił kilku przywódców dakockich, w tym Senne Oko [Sleepy Eye], wodza Mdewakanton. Natomiast Seth Eastman malował około 1850 roku akwarele w Forcie Snelling. Po raz pierwszy zapiski o Dakota pojawiły się w ”Relacjach Jezuitów” z 1640 roku. Informacji o nich dostarczali też tacy badacze jak: Radisson, Hennepin oraz Peter Pond.

I. Podstawowy strój męski.

        Dakota najczęściej wytwarzali swe stroje z łatwo dostępnej skóry jeleniej. Skóra ta była wytrzymała i właściwie odymiona pozostawała miękka nawet po przemoknięciu podczas nagłej ulewy. Przepaski, też robione ze skóry jelenia, przekładane były pomiędzy nogami i pod paskiem z przodu, oraz z tyłu, a wiszące klapy sięgały do kolan. Legginy zrobione z jednego  kawałka skóry zakrywały całe uda. Przymocowane były rzemieniem do pasa i wiązane lub zszyte po bokach. Podczas chłodniejszej  pogody zakładali poncho z rozcięciem na przełożenie głowy. Zimą dodawano swego rodzaju rękawy przez związanie lub zszycie szwów biegnących od spodniej strony rękawa. Koszule i legginy były ozdabiane kolcami ursona i krótkimi skórzanymi frędzlami. Szczególnie charakterystyczne były duże rozety wyszyte kolcami naszyte na przód i tył koszuli. Koszule dakockie były krótsze i prostsze w porównaniu z tymi, które nosili Zachodni Siuksowie.

II. Podstawowy strój kobiecy.

        W dawnych czasach kobiety nosiły owijane spódniczki. Zakładały też na nie poncho w razie potrzeby. W późniejszym okresie nosiły suknie typu ”rzemień i rękaw”, których krój był wzorowany na krojach leśnych plemion wschodu, z ramiączkami przełożonymi na ramiona i przywiązywanymi rękawami. Na początku XIX w. nosiły suknie szyte z dwóch skór, które miały na górze wywinięty karczek. Ich dolna krawędź, o nieregularnej linii charakterystycznej dla sukni typu ”jeleni ogon”, zdobiona była frędzlami. W późniejszym okresie adoptowały stroje szyte z trzech skór, z odrębnym karczkiem przymocowanym do spódniczki zrobionej z dwóch skór. Stroje te były ozdabiane rzędami rzemieni, obszywane frędzlami pod rękawami, na bocznych szwach i na brzegach. Do dekorowania stosowano też kolce ursona.

        Legginy, zwłaszcza te zakładane na uroczyste okazje, ozdabiano w ten sam sposób, co resztę stroju. Sięgały kolan, a wiązane były rzemieniami.

III. Mokasyny.

        Jednoczęściowe mokasyny o miękkiej podeszwie były odzwierciedleniem leśnego pochodzenia Dakota. Szwy biegły wzdłuż zewnętrznej krawędzi stopy i w górę pięty. W niektórych, język skrojony był oddzielnie i przyszywany w odpowiednim miejscu. Mokasyny w innym stylu posiadały szwy z przodu, biegnące do góry, co powodowało, że skóra w tych miejscach marszczyła się. Tego rodzaju szwy zakrywano wzorami wyszywanymi paciorkami lub kolcami ursona. Niektórzy mężczyźni doczepiali z tyłu kawałki bizoniej skóry, tak, że były ciągnięte one po ziemi. Niekiedy mogły być dodane cholewy. Zimą nosili mokasyny trochę większe, tak, aby można było wyłożyć je dla ocieplenia trawą, włosiem bizona lub futrem. Mokasyny ceremonialne były pięknie ozdabiane kolcami. Obuwie przeznaczone do codziennego użytku i do podróży nie było ozdabiane. Rakiety śnieżne robione były z kawałków surowej skóry, wystawianej na mróz po uprzednim namoczeniu, co powodowało, że skóra stawała się twardsza i gładsza. W tym samym celu używali też drewniane deseczki. Niektóre rakiety przypominały dzisiejsze – zrobione z wygiętego drewna, zaopatrzone w siatkę z rzemieni z twardej skóry i przywiązywane do stóp skórzanymi pasami. Według Catlina, niektóre miały spiczaste noski, wygięte na końcach. Tak mężczyźni, jak i kobiety, nosili ten sam rodzaj obuwia.                                                                                                                   

IV. Inne stroje.

        Narzuty z bizoniej skóry, uzyskiwane poprzez handel z zachodnimi plemionami, nosili mężczyźni ze względu na ich dużą grubość i ciężar. Lżejsze ubrania wytwarzali ze skóry jeleniej lub skór małych zwierząt, szczególnie z bobrów. Narzuty te ozdabiano kolcami, a także malowanymi wzorami.    

                                               

V. Uczesanie.

        Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, nosili włosy luźno rozpuszczone lub splecione w dwa warkocze, które niekiedy owijali pasami futra lub skóry. Mężczyźni nosili zwisający z czubka głowy trzeci warkocz, tzw. lok skalpowy, do którego dowiązywano ozdoby. W drugiej połowie XIX wieku wojownicy nosili tzw. roach’e, czyli specjalne ozdoby głowy z nastroszonej sierści zwierzęcej. Według Hennepin'a niektórzy mężczyźni nosili krótkie włosy, natarte niedźwiedzim tłuszczem, ozdobione czerwonymi i białymi piórami. Inni mieli przylepione do tłuszczu pióra puchowe. Golili też głowę zostawiając pęk włosów na jej czubku, a następnie smarowali je tłuszczem wymieszanym z czerwoną ochrą, co powodowało, że stały pionowo.      

VI. Nakrycie głowy.

        Dakota, jak się wydaje, nie nosili spektakularnych pióropuszy, takich jak używali Zachodni Siuksowie, przynajmniej do adopcji tego nakrycia głowy przez wiele plemion, co nastąpiło w drugiej połowie dziewiętnastego wieku. Nie nosili też czap z rogami bizona, ani ozdób typu roach w większym stopniu. Zwykle chodzili z gołą głową. Podczas zimy nosili ciepłe futrzane czapy. Niekiedy jako nakrycia głowy używali całych głów zwierzęcych.

VII. Akcesoria.

        Indianie w przeciwieństwie do białych nie posiadali kieszeni, mieli za to dużo toreb, sakiew i woreczków, które zwykle przywiązane były do pasa i zawierały materiały do malowania się, przybory do szycia, do wyszywania paciorkami i kolcami, krzesiwo, tytoń oraz ”leki”, tj. osobiste przedmioty o wielkiej duchowej wartości. Mężczyźni zajmujący wysoką pozycje społeczną  nosili duże wachlarze z piór. Wachlarze te w miarę możliwości wykonywane były z piór orlich. Dawniej noże nosili zawieszone w pochwie na szyi; później pochwę  przywiązywali do pasa, po lewej stronie na plecach.

        Rękawice robili ze skóry jeleniej lub z futra. Opaski na ręce oraz pasy [garters] skórzane posiadały dużą ilość długich rzemieni do mocowania woreczków i torebek.

VIII. Biżuteria .

        Biżuterię ogólnie robili z wszystkiego co było dostępne, a jednocześnie zaspokajało gust noszącego. Sznury muszelek, orzechów i kamieni były kształtowane w naszyjniki lub w kolczyki. Pomimo zajmowania terenów położonych tak daleko od wybrzeża, bardzo popularne były morskie muszle otrzymywane w drodze handlu ze wschodnimi plemionami. Do wyrobu naszyjników, kolczyków, a także ozdabiania odzieży używali również pazurów zwierząt i ptaków. Koch, w swej doskonałej książce o strojach Indian Równin pisze, że Dakota robili naszyjniki z całej przedniej łapy szarego niedźwiedzia [grizzly], jednak ten rodzaj ozdoby był rzadko spotykany.

IX. Zbroja.

        Istnieje mało informacji o zbrojach noszonych przez Dakota. Pewne jest, że używali malowanych tarcz.

X. Stroje specjalne.

        Mails podaje kilka stowarzyszeń odgrywających ważną rolę w życiu Dakota. Członkowie  Stowarzyszenia Borsuka nosili wojenne koszule, legginy, kołnierz ze skóry wydry oraz wachlarz. Tancerze Kultu Bizona nosili czapę ze skóry bizona przybraną jego rogami oraz tarczę pomalowaną w bizonie wzory. Kult Świętego Niedźwiedzia był szczególnie stowarzyszeniem leczniczym. Podczas uczt niedźwiedzich członkowie nosili skóry niedźwiedzia, a ciała malowali na czerwono. Dakota podczas obrzędów pogrzebowych obcinali włosy i kaleczyli swe ciała lub obcinali palce oraz malowali twarze na czarno. Niektórzy nosili przy sobie kości ważnego zmarłego krewnego owinięte w skórę ozdobioną czarno-czerwonymi wzorami, które wyszywano kolcami.

XI. Ozdabianie garderoby.

        Kobiety dakockie wykonywały pewne proste aplikacje przy użyciu kolców ursona, ale stosowane przez nie wzory nie były duże. Podobnie też wyszywanie koralikami nie miało u nich silnej tradycji. Pod koniec wieku dziewiętnastego Dakota przejęli od północno-wschodnich sąsiadów motywy kwiatowe, jednakże nie porzucili tradycyjnej obustronnej symetrii oraz wzorów stylizowanych. Jednym z częściej stosowanych motywów była ”ważka”, a także wzory rombowe z różnymi dodatkami, ośmioramienne gwiazdy, oraz małe krzyże i gwiazdy w tle. Frędzle przy strojach były krótkie. Popularną formą ozdób były rzędy rzemieni owiniętych kolcami oraz wyszywane paciorkami łatki.

XII. Malowanie twarzy i ciała.

       

        Wojownicy malowali swe twarze i ciała farbą przygotowując się na wyprawy wojenne. Podczas ceremonii malowali się zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Najczęściej używanym kolorem był czarny i czerwony.

                                        

XIII. Stroje przejściowe.

        Kontakt z białymi miał duży wpływ na życie Dakota, często niszcząc ich kulturę, a rzadko kiedy przynosząc korzyści. Około 1775 roku, materiał i koce zaczęły zastępować skóry z jeleni i bizonów. Początkowo było to sukno w kolorze niebieskim albo czerwonym. Bawełniane tekstylia, drukowany perkal oraz kratkowane materiały bawełniane stały się szeroko rozpowszechnione na początku wieku dziewiętnastego. Początkowo kobiety adoptowały nowe materiały zachowując tubylczy krój ubrań, później zaadoptowały w całości styl europejski. Już w połowie osiemnastego stulecia mężczyźni Dakota nosili stroje białych ludzi, jak na przykład ”kubraki wodzów”, czyli  mundury wojskowe cenione przede wszystkim dla złotych guzików oraz złotych galonów oficerskich. Przez wczesne lata następnego stulecia nosili codzienny ubiór europejski: koszule, płaszcze, kamizelki, spodnie, a w końcu nawet buty. Mile widzianą innowacją były artykuły metalowe, nie tylko cenne stalowe igły i nożyce, ale też srebrne bransolety, broszki i opaski na ręce. Blaszane dzwonki ozdabiały suknie, koszule i mokasyny. Kobiety Dakota nie wytwarzały zbyt dużo ozdób z paciorków, co może spowodowane było łatwą dostępnością w drodze handlu pięknych wyrobów kobiet Ojibwa. Ozdoby koralikowe pojawiały się na mokasynach, kamizelkach i sukniach. Do zdobienia używały też wstążek nabywanymi w drodze handlu z plemionami prerii. Ozdabiały nimi legginy z sukna, przepaski biodrowe i suknie. Mężczyźni lubili nosić czarne chusty na szyi. Do 1900 roku zachowało się bardzo mało strojów tradycyjnych, oprócz pojawiających przy specjalnych okazjach mokasynów oraz koców używanych na codzień, jak również cenionych strojów odziedziczonych, czy nowo zrobionych elementów odzieży i akcesoriów do ceremonialnego użytku.

    

Materiały:

1.         Bray, Martha Colemen, ed. ”The Journals of Joseph N.

               Nicollet: A Scientist on the Mississippi

               Headwaters with Notes on Indian Life”. St. Paul:

               Minnesota Historical Society Press, 1970.

2.         McDermott, John Francis. ”Seth Eastman: Pictorial

               Historian of the Indian”. Norman: University of

               Oklahoma Press, 1961.

3.         Mails, Thomas. ”The Non-Graded Societies, the

               Sioux as Example”.In ”Dog Soldiers, Bear Men

               And Buffalo Women: A Study of the Societies           

               and Cults of the Plains Indian”. Pp. 225-268.

               Englewood cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1973.

4.         Meyer, Roy W. ”History of the Santee Sioux”. Lincoln:

               University of Nebraska Press, 1967.

5.         Pond, Samuel ”The Dakota or Sioux in Minnesota

               as They Were in 1834”. Minnesota Historical

               Society Collections, 1908.

Na podstawie: Josephine Paterek ”Encyclopedia of American Indian Costume”, str. 111-114.

Tłumaczenie: Roman Dakota Ławniczak, Fort Sioux

Opracowanie: Darek Pohl, Iku Sapa Okolakiciye